Türk Borçlar Kanunu m. 470’e göre, ”Eser sözleşmesi, yüklenicinin bir eser meydana getirmeyi, işsahibinin de bunun karşılığında bir bedel ödemeyi üstlendiği sözleşmedir”.
TBK m. 470’te yer alan tanım, yüklenicinin meydana getirdiği eseri teslim borcunu içermediği için eksik kalmaktadır. Bu belirtme dikkate alınarak eser sözleşmesini şu şekilde tanımlamak mümkündür: Eser sözleşmesi, iş sahibinin ödemeyi taahhüt ettiği ücret karşılığında, yüklenicinin bir eser meydana getirmeyi ve teslim etmeyi üstlendiği tam iki tarafa borç yükleyen rızai bir sözleşmedir[1].
Eser sözleşmesinde yüklenici, bir eser meydana getirerek, bunu iş sahibine teslim etme borcu altına girmektedir[2]. Yüklenicinin, iş sahibine taahhüt etmiş olduğu iş görme ediminin sonucu, eser olarak ifade edilmektedir[3]. Yüklenicinin bu borcu, bir sonuç borcudur[4]. Eser, ifa edilecek olan iş görmenin beklenen sonucu doğurmasını ve bu sonucun garanti edilmesini gerektirmektedir[5]. Yüklenici, sonucu objektif olarak yerine getirmelidir.
Eser sözleşmesinin konusunu tartışmalı olmakla birlikte maddi varlığın yanı sıra bilimsel, sanatsal, fikri eseri gibi maddi varlığı olmayan eserler[6] de oluşturabilirken arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesinin konusunu maddi varlığı olan yapı oluşturmaktadır[7].
Eser sözleşmesinde karakteristik edim, bir eserin meydana getirilmesidir[8]. Meydana getirme, yüklenicinin, sözleşmede amaçlanan sonucu elde etmek için yaptığı ve belirli bir sürece yayılmış faaliyetlerini ifade eder[9].
Yüklenicinin yükümlü olduğu eseri meydana getirme, nitelikli bir işgörme yükümlülüğüdür[10]. Bu işgörme yükümlülüğü, belirli bir sonuç sağlamalıdır[11]. İşgörme sonucu, yüklenicinin vaat ettiği edimin bir parçasını oluşturmaktadır.
Yükleniciden beklenilen, belli bir faaliyette bulunması değil, bir eser meydana getirmesidir[12]. O, yalnızca bir işgörmeyi değil, bu işgörmenin sonucunu borçlanmaktadır[13]. Bununla birlikte iş görme, borçlanılan edimin unsurlarından birini teşkil etmektedir. Sözleşme ile yüklenilen eser, işgörmenin sonucunda oluşmaktadır. Yüklenici, borçlanılan eseri, sözleşme ile kararlaştırılan ve beklenilen niteliklere göre ve ayıba karşı tekeffül hükümlerine uygun olarak meydana getirmeli ve teslim etmelidir[14].
Daha önce var olmayan yeni bir eserin bir iş görmeye dayalı olarak ortaya çıkarılması, bir eser meydana getirme olarak kabul edilir[15]. Meydana getirme kavramı çok daha geniş bir kavram olup yalnızca yeni bir eserin meydana getirilmesini kapsamamakta, bir eserin değiştirilmesine, esere yeni eklemeler yapılmasına, eserin onarımına, montajına, bakımına veya yok edilmesine iş görmeler de bir eser meydana getirme olarak kabul edilmektedir[16]. Örneğin bir şeyin boyanması, cilalanması, yıkanması, kitabın ciltlenmesi veya basılması, kilitli kalmış kapının açılması gibi durumlar da eser sözleşmesinin konusunu oluşturabilecektir[17].
Bir eserin varlığını kabul için, iş sonucunun az veya çok özellik göstermesi veya ham madde karşısında az veya çok değerli olmasının bir önemi bulunmamaktadır[18]. Meydana getirilmiş eserin tarafların anlaşması veya gündelik yaşamda yer alan görüşler açısından öncekinden farklı olması yeterlidir[19].
Eser sözleşmesinde karakteristik edim, yüklenicinin eser meydana getirme yükümlülüğüdür. Buna karşılık, iş sahibinin de belli bir ücret ödeme taahhüdünde bulunması gerekmektedir[20]. İş sahibinin ücret ödeme yükümlülüğü, bu şekilde eser sözleşmesinin esaslı bir unsurunu oluşturmaktadır[21]. Yüklenicinin sözleşmenin açık veya örtülü içeriğine göre bir karşılık talep etme hakkı olması yeterlidir[22]. Belirli bir emek sonucunun ivazsız olarak meydana getirileceği taahhüt edilmişse, bir görüşe göre[23], kural olarak bir eser sözleşmesinin değil vekâlet sözleşmesinin söz konusu olduğunu kabul etmek gerekmektedir[24]. Diğer bir görüşü savunan yazarlar[25] ise, bu durumda eser sözleşmesi benzeri bir isimsiz sözleşmeden söz edilebileceğini belirtmektedir. Ücret karşılığında bir işgörme borcu ifa etmenin ifayı gerçekleştirecek olanın serbest iradesine bağlı olduğu sözleşmeler de eser sözleşmesi niteliğinde değildir[26].
Eser sözleşmesi, kanunda düzenlenmiş olması nedeniyle arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesinin aksine isimli bir sözleşmedir[27].
Arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesinde, yükleniciye eser sözleşmesinde olduğu gibi bir ücret ödenmemekte, onun yerine inşa edilen binadan bazı bağımsız bölümler verilmektedir[28].
Eser sözleşmesi kanunen bir geçerlilik şartına bağlanmamışken, arsa payı karşılığı inşaat sözleşmeleri içerdikleri taşınmaz mülkiyetinin devri borcundan dolayı resmi şekilde yapılmak zorundadır[29]. Arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesinin resmi şekilde yapılmaması ise sözleşmenin geçersizliğine neden olacaktır[30].
[1] Guignard, s. 2; Altaş, Eserin Teslimden Önce Telef Olması, s. 43; Kürşat, Eser, s. 145; Kocaağa, İnşaat Sözleşmesi, s. 27; Kaplan, İnşaat Sözleşmelerinde Yapı Sahibinin Ücret Ödeme Borcu, s. 119; Usta, s. 3520; Canbolat, s. 5; Dayınlarlı, s. 5; Dirican, s. 5; Sulzer, s. 259; Hızır, s. 4; Büyükay, Ek Süre, s. 14; Gündoğdu, s. 1; Ürem, s. 6; Özay, s. 1; Kaplan, İnşaat Sözleşmeleri Hukuku, s. 47.
[2] Koller, Werkvertragsrecht, N. 38; Schmid/Stöckli, N. 1658; Ürem, s. 6; Şenocak, s. 5; Eren, Borçlar Özel, N. 2005.
[3] Altaş, Eserin Teslimden Önce Telef Olması, s. 51; Usta, s. 3522; CHK- Hürlimann/Siegenthaler, Art. 363 N. 2; Ünal, s. 443; Dinar, s. 46.
[4] Aral/Ayrancı, s. 443; Ramoni, N. 458; Bucher, BT, s. 201; Sulzer, s. 259; Huber/ Schwender, Art. 363 N. 2; Schmid/Stöckli, N. 1659; Huguenin, Obligationenrecht- Allgemeiner und Besonderer Teil, N. 3122.
[5] Tercier/Bieri/Carron, N. 3513.
[6] Abravanel, s. 466; Aral/Ayrancı, s. 444; Tunçomağ, Özel, s. 953; Dürr, s. 4; Eren, Borçlar Özel, N. 2020; Vaade konu olan maddi olmayan sonuç belirli bir maddi boyut veya vücut kazanmalıdır. Özellikle eserin teslimi ve gözden geçirilmesi (muayenesi) hakkındaki eser sözleşmesine ait kurallar böylelikle uygulanabilir. Yapı planında olduğu gibi maddi olmayan sonuç, süreklilik gösteren maddi bir boyuta ya da vücuda bürünmelidir. Maddi boyutu sağlayan şey kağıt, müzik bandı, elektronik bilgi depo eden aygıt, model şeklinde olabilir. Tercier/Bieri/Carron, N. 3517; Yavuz/Acar/Özen, s. 1084; ATF 83 II 525 c. 1.
[7] Yavuz/Acar/Özen, s. 1085; Kartal, s. 13; Dayınlarlı, s. 8; Çelik, s. 24; Sütçü, s. 43.
[8] Kurt, s. 35; Gauch, Entreprise, N. 14; CR CO I-Chaix, Art. 363 N. 2; Huber/Schwender, Art. 363 N. 1; Akansel, s. 18.
[9] Altaş, Eserin Teslimden Önce Telef Olması, s. 45.
[10] Gauch, N. 18; CR CO I-Chaix, Art. 363 N. 2; Gauch, Werkvertrag, N. 18; Ozanoğlu, s. 61; Özdemir, s. 15; Şenocak, s. 6.
[11] Koller, Art. 363 N. 54; Gauch, N. 14; CR CO I-Chaix, Art. 363 N. 2; Couchepin, N. 1195; ATF 115 II 53, DC 1990 42; Tercier/Bieri/Carron, N. 3508; Okur, s. 643.
[12] Avcı, İstisna Sözleşmesinde Şekil, s. 288.
[13] Şenocak, s. 12; Seliçi, s. 5; Gauch, N. 19; Huguenin, Obligationenrecht- Allgemeiner und Besonderer Teil, N. 3122; Koller, Werkvertragsrecht, N. 38; Y.15. HD, T. 19.2.2007, E. 64 K. 1015 ”Dava, TBK’nın 470 ve devamı maddelerine dayalı alacak istemine ilişkindir. Eser sözleşmelerinin en önemli unsuru “eser”dir. Başka bir anlatımla; bu önemli unsur sonuçtur. Yüklenici, eser sözleşmesiyle sadece bir faaliyette bulunmayı değil, aynı zamanda bir sonucu (eser) gerçekleştirmeyi de taahhüt etmektir. Sonuç (eser), amaca uygun gerçekleştiği takdirdedir ki, yüklenici, eser sözleşmelerinin bir diğer unsuru olan bedele hak kazanır; yani sonuç varsa, bedel de vardır. Yapılan işin TBK’nun 475/I. maddesi uyarınca iş sahibinin kullanamayacağı ve nispet kaidesine göre de kabule icbar edilemeyecek derecede ayıplı olduğu dosya kapsamından anlaşılmıştır. Bu durumda iş sahibinin, kullanılmaz haldeki makineyi yükleniciye iade koşuluyla, ödediği iş bedelinin tahsiline karar verilmesi gerekir. (Duman, İnşaat Hukuku, s. 104).
[14] Gauch, N. 19.
[15] Gümüş, Borçlar Özel C. II (2014), s. 4.
[16] Eren, Borçlar Özel, N. 2026; ; Tandoğan, s. 23; Seliçi, s. 6; Yavuz/Acar/Özen, s. 1089; Gümüş, Borçlar Özel C. II (2014), s. 4; Aral/Ayrancı, s. 448; Erdem, s. 5; Tunçomağ, Özel, s. 955; Tandoğan, İstisna Akdi Kavramı, s. 320; Öz, Dönme, s. 8; Altaş, Eserin Teslimden Önce Telef Olması, s. 45; Erdoğan, s. 138; Kürşat, Eser, s. 150; Usta, s. 3522; Gautschi, Art. 363 N. 1b; CR CO I-Chaix, Art. 363 N. 2; Dayınlarlı, s. 10; Şenocak, s. 14; Dirican, s. 7; Özyörük, s. 1; Gürpınar, s. 41; Zevkliler/Gökyayla, s. 492; Huber/Schwender, Art. 363 N. 1; Huguenin, Obligationenrecht- Allgemeiner und Besonderer Teil, N. 3122; Arpacı, s. 23; Ünal, s. 444; Özay, s. 20; Yalçınduran, Alt İstisna, s. 46; Arpacı, s. 42; Tercier/Bieri/Carron, N. 3516; ATF 130 III 458 c. 4; Okur, s. 653.
[17] Kürşat, Eser, s. 150; Şahin, Temerrüt, s. 43.
[18] Tandoğan, İstisna Akdi Kavramı, s. 320; Erdoğan, s. 136; Tunçomağ, Özel, s. 955.
[19] Tunçomağ, Özel, s. 955; Altaş, Eserin Teslimden Önce Telef Olması, s. 46.
[20] Aral/Ayrancı, s. 449; Ergezen, s. 34; Dirican, s. 8; Karataş, s. 40; Dinar, s. 47.
[21] CR CO I-Chaix, Art. 363 N. 3; Galante, s. 19; Aral/Ayrancı, s. 449; Aydemir, s. 8; BSK OR I-Zindel/Pulver, Art. 363 N. 4; Gümüş, Borçlar Özel C. II (2014), s. 6; Kocaağa, İnşaat Sözleşmesi, s. 63; Pichonnaz, Prix, s. 240.
[22] Gauch, Werkvertrag, N. 110; Koller, Werkvertragsrecht, N. 43; Özdemir, s. 17; Özay, s. 24.
[23] Bucher, BT, s. 211; bazı durumlarda isimsiz sözleşmenin söz konusu olabileceğine ilişkin bkz: Koller, Werkvertragsrecht, N. 44.
[24] Akkurt, s. 37; Ergezen, s. 35; Tunçomağ, Özel, s. 956; Tandoğan, İstisna Akdi Kavramı, s. 321; Altaş, Eserin Teslimden Önce Telef Olması, s. 43; Koller, Art. 363 N. 75; Erdoğan, s. 136; Kürşat, Eser, s. 154; Gürpınar, s. 26; Usta, s. 3525; Duman, Kat Karşılığı İnşaat Sözleşmesi, s. 29; Dirican, s. 8.
[25] Huguenin, Obligationenrecht- Allgemeiner und Besonderer Teil, N. 3125; Arpacı, s. 42; Huber/Schwender, Art. 363 N. 11; Schmid/Stöckli, N. 1674; Gümüşsoy Karakurt, s. 57; Okur, s. 645; Kurşat, s. 92; CR CO I-Chaix, Art. 363 N. 5; Aral/Ayrancı, s. 449; Büyükay, İş Sahibinin Ücretin İndirilmesini Talep Hakkı, s. 664; Kocaağa, İnşaat Sözleşmesi, s. 64. Yazar, konu sözleşmenin sona erdirilmesi bakımından incelendiğinde, vekâlet sözleşmesinin vekâlet veren ve vekil tarafından her zaman tek taraflı sona erdirilebileceğine ilişkin TBK m. 512 hükmünün, eserin bedelsiz yapımına ilişkin sözleşmelere tereddütsüz uygulanabileceğini söylemenin mümkün olmadığını belirtmektedir.
[26] Koller, Art. 363 N. 52; Koller, Werkvertragsrecht, N. 38; Öz, İnşaat Sözleşmesi, s. 54.
[27] Usta, İnşaat, s. 40.
[28] Bütün Yılmaz, s. 110; Yünlü, Ayıp, s. 27; Usta, İnşaat, s. 42.
[29] Kaya, s. 32; Usta, İnşaat, s. 43.
[30] Yünlü, Ayıp, s. 27.
