1. Genel Olarak
İş değişikliği, kısmen başka bir iş yapılması suretiyle ya da bazı işlerin yapılmasından vazgeçilerek veya işin sözleşmede kararlaştırılandan farklı şekilde yapılarak gerçekleştirilen değişikliklerdir[1]. Kural olarak taraflar anlaştırdıkları takdirde iş değişikliği söz konusu olabilir[2]. Taraflar arasındaki anlaşma onları bağlamaktadır ve bir taraf diğerinin onayı olmadan içeriği değiştirememektedir[3].
2. Bir İşin İş Değişikliği Sayılmasının Şartları
a. Sözleşme İle Kararlaştırılan İşin Kapsamının Değiştirilmesi
Sözleşme ile kararlaştırılan işin kapsamının değiştirilmesi, işin ifasından kısmen vazgeçilmesi veya belirli işlerin kararlaştırılandan farklı biçimde yapılmasıdır. İş değişikliği ile yüklenicinin üstlendiği edimin içeriği değişmektedir[4].
Taraflar, bazen anlaşarak sözleşme şartlarında değişiklik yapabilir. Sözleşmenin değiştirilmesine ilişkin sözleşme, değişiklik sözleşmesi olarak adlandırılır. Bu sözleşme ile gerek asli edim gerekse yan edim borçlarının değiştirilmesi mümkündür. Sözleşmede taraflar, tek taraflı olarak değişiklik yapma veya değişiklik yapılmasını talep hakkına kural olarak sahip değildir[5]. Ancak bir sözleşme hükmü ile iş değişikliği konusunda olanak tanınabileceği gibi, bir kanun hükmü de taraflara bu konuda hak veya yetki verilebilir[6]. Arsa sahibi tek taraflı irade beyanıyla iş değişikliği yapma hakkı bulunan durumlarda, değişiklik talebini mümkün olduğu ölçüde erken bir tarihte yapmalıdır[7].
b. İfa Amacında Bir Değişikliğin Ortaya Çıkması
Ek işte olduğu gibi iş değişikliğinde de bu şartın gerçekleşmesi gerekmektedir. Yapılan değişikliğin inşaata yeni kısım ilave edilmesi şeklinde gerçekleşmesi mümkün olduğu gibi, mevcut bir kısmın niteliğinin değiştirilmesi veya belirli kısımların ifasından vazgeçilmesi şeklinde de olabilir. Hatta zararı önleme, koruma amaçlı bazı tedbirlerinin alınmasının dahi iş değişikliği olarak nitelendirilebileceği ifade edilmektedir[8]. Buna göre, arsa sahibinin kazaları önlemek için daha fazla kazı yapılmasını istemesi üzerine gerçekleşen faaliyet de iş değişikliğidir.
İfa amacıyla inşaatta bir değişikliğin yapılabilmesi için, inşaatın tamamlanmış olması şart değildir. Gerek tamamlanmamış gerekse meydana getirme borcunun ifası devam ederken arsa payı karşılığı inşaat sözleşmelerinde değişiklik yapılması mümkündür[9].
c. Değişikliğin Yapının Bütünlük Karakterine Zarar Vermemesi
Yapılacak iş değişikliği sonucunda sözleşmeyle kararlaştırılan inşaatın bütünlüğü değişmemelidir. Yapılan değişiklik sonucunda sözleşmede kararlaştırılana oranla tamamen farklı ve bağımsız bir inşaatın yapılması gerekiyorsa, inşaatın bütünlük karakterinin bozulduğu sonucuna ulaşılır[10]. Bu durumda ise iş değişikliği değil yeni bir iş söz konusu olur.
d. Arsa Sahibinin Talebi Üzerine Yapılması
İş değişikliğinde tarafların tek taraflı iradeleriyle iş değişikliği yapmaları kural olarak mümkün değildir[11]. Buna karşılık arsa payı karşılığı inşaat sözleşmelerinde arsa sahibinin talebi üzerine iş değişikliği yapılabilmesi mümkündür. Kural olarak yüklenici sözleşme ile üstlendiği edimi herhangi bir değişiklik olmaksızın yerine getirmekle yükümlü olmakla birlikte yetkilendirildiği hallerde arsa sahibinin tek taraflı iradesiyle veya tarafların anlaşmasıyla iş değişikliği yapılması mümkündür[12]. Arsa sahibinin değişikliğe ilişkin talebi açık veya zımni olabilir.
Arsa sahibi sözleşmeden doğan tek taraflı iş değişikliği yapma hakkını, kendisinin temsilcisi olan bir mühendise bırakabilir veya mühendisi bu konuda yetkili kılmakla beraber yapılacak iş değişikliklerini nihai onaylama hakkını bizzat kendisinde saklı tutabilir[13]. Bu durumda mühendisin iş değişikliği yönünde vereceği talimatlar ancak arsa sahibinin onayı sonucu hüküm ifade edecektir. Arsa sahibi mühendisin yaptığı iş değişikliklerini uygun bulup bulmadığını münasip bir süre içinde yükleniciye bildirmelidir[14].
- İş Değişikliği Olarak Nitelendirilebilecek Haller
İş değişikliğinin en tipik örneği proje değişikliğidir. Arsa sahibi, kanuna, sözleşmeye veya tarafların farazi iradesine dayanarak projede değişiklik yapabilir. Sözleşmenin kurulduğu ana göre değişen ihtiyaçlarını dikkate alarak arsa sahibi değişiklik talebinde bulunabilir. Fakat yüklenici de, değişiklik yapılmasının zorunlu olduğu durumlarda, projeyi değiştirebilir[15].
İş değişikliği, yalnızca işin kapsamı ve yapılan işin miktarı ile sınırlı değildir. Uygulamada sıklıkla karşılaşılan bir ihtimal de, miktar yönünden sözleşmede kararlaştırılandan daha fazla veya daha az iş yapılmadığı halde, kullanılan malzemenin değiştirilmesidir[16].
Sözleşme ile yüklenicinin ifa etmesi kararlaştırılan edimlerin ifasının, kısmen arsa sahibi tarafından yerine getirilmesi de iş değişikliği olarak nitelendirilebilir. Yüklenici tarafından ifa edilmesi kararlaştırılan edimin kısmen arsa sahibi tarafından yapılması sözleşme ile kararlaştırılabileceği gibi arsa sahibi tarafından tek taraflı olarak da gerçekleştirilebilir[17].
Uygulamada karşılaşılabilecek bir başka olasılık ise, sözleşme ile kararlaştırılan edimlerin ifasından kısmen vazgeçilmesidir. Sözleşmeyle kararlaştırılan edimlerin ifasından kısmen vazgeçilmesi, genellikle arsa sahibinin talebi üzerine ve ekonomik sebeplerden kaynaklanır.
[1] Gauch, Entreprise, N. 768; Seçer, Fesih, s. 114; Gökyayla, s. 108; Couchepin, N. 1565; Öz, Bedel, s. 54.
[2] Tercier/Bieri/Carron, N. 3662; Gümüşsoy Karakurt, s. 116.
[3] Tercier/Bieri/Carron, N. 3662.
[4] Gökyayla, s. 110.
[5] Öz, Bedel, s. 55.
[6] Gökyayla, s. 110.
[7] Gökyayla, s. 111.
[8] Gökyayla, s. 112.
[9] Gökyayla, s. 112.
[10] Gökyayla, s. 113.
[11] Gökyayla, s. 113.
[12] Gökyayla, s. 114; Baygın, s. 56.
[13] Baygın, s. 56.
[14] Baygın, s. 57.
[15] Gökyayla, s. 118.
[16] Gökyayla, s. 123; Y. 15. HD., T. 28.9.2009, E. 2008/4914, K. 2009/4881 “…Davalı kooperatif vekili pancur imalâtı yerine sözlü anlaşma gereği çelik kapı yapıldığını savunmuştur. Davalı tarafça bu savunma kanıtlanamadığından bilirkişiler tarafından ve mahkemece dikkate alınmamıştır. Taraflar arasındaki 03.11.1995 tarihli kat karşılığı inşaat sözleşmesinin 12/b maddesinde davacıya ait konutların ana giriş kapısının masif mobilya ve maun kaplama olacağı yazılıdır. Davalı yüklenici kooperatif tarafından, davacı arsa sahibi kooperatife ait konutların ana giriş kapılarının çelik kapı olarak yapıldığı uyuşmazlık konusu değildir. Davalı kooperatif vekili çelik kapının sözleşmede kararlaştırılan ahşap kapıdan daha değerli olduğu savunulmaktadır. Davalı vekilinin bu savunması bilirkişilerce değerlendirilmemiştir. Davacı arsa sahibi kooperatife ait bağımsız bölümlere takılan çelik giriş kapıları sözleşmede kararlaştırılan ahşap kapılardan daha değerli ise, aradaki bedel farkının davacı alacağından düşülmesi gerekir. Mahkemece bu konu üzerinde durulmadan ve bilirkişilerden bu konuda ek rapor alınmadan, yazılı şekilde hüküm kurulması doğru olmamış, kararın bozulması gerekmiştir…” (Kazancı İçtihat Bilgi Bankası).
[17] Gökyayla, s. 124.
