TBK m. 485’e göre, eserin tamamlanması, iş sahibiyle ilgili beklenmedik olay sebebiyle imkânsızlaşırsa yüklenici, yaptığı işin değerini ve bu değere girmeyen giderlerini isteyebilir.
TBK m. 485’in uygulanabilmesi için, sözleşmenin kurulmasından sonra ortaya çıkan ve yapımına henüz başlanmamış inşaatın yapımına veya yapımına daha önce başlanmış inşaatın tamamlanmasına engel olan bir imkânsızlığın varlığı gerekmektedir1. İnşaatın ifasındaki imkânsızlık objektif olmalıdır2 . Doktrinde diğer bir görüşe göre3 , TBK m. 485, yalnızca objektif imkânsızlık hallerinde değil, sözleşmeye devamın arsa sahibinden beklenemeyeceği, onun için katlanılmaz olacağı durumlarda da uygulanmalıdır. İmkânsızlık, tam veya kısmi olabilir4.
Burada önemli olan, imkânsızlığın inşaatın tamamlanmasından önce veya sonra gerçekleşmesi değil, yüklenicinin yüklendiği inşaatı meydana getirme yükümlülüğünü tam olarak yerine getirememesidir5. İnşaat alanının sonradan kamulaştırılması veya inşaat alanına yapı yasağı konulması, toprak kayması sonucunda inşaat alanının kalmaması veya inşaat yapılamayacak kadar küçülmesi, inşaatın deprem sonucu yok olması örnek gösterilebilir6.
İnşaatın ifasının imkânsızlaşmasına arsa sahibinin kusurunun veya onun sorumlu olduğu bir durumun yol açması gerekmektedir7. Bu mücbir sebep olabileceği gibi geniş anlamda beklenmeyen bir olay da olabilir. Bu durum, arsa sahibinin kendisinden kaynaklanabileceği gibi, onun işletmesinden, ifa yardımcısının davranışlarından veya ona ait risk alanına giren bir olaydan da kaynaklanabilir8. Risklerin paylaşımı her bir sözleşmenin somut şartlarına bağlı olduğundan, genel ve soyut bir tanım vermek mümkün değildir9.
Arsa sahibinin doğrudan kendisiyle ilgili imkânsızlık hallerine örnek olarak, kusuru olmaksızın ağır şekilde hastalanmasından ya da ölmesinden bahsedilebilir10. Arsa sahibinin tehlike alanına ilişkin beklenmedik olaylara örnek olarak ise, taşınmazın kamulaştırılmasından, imar planının inşaata engel olacak şekilde değişmesinden veya arsa sahibinin inşa edilecek yapıda kullanılması için yükleniciye önerdiği yapı sisteminin yetkili makamlarca yasaklanması verilebilir11. Arsa sahibinin alanına giren bir risk veya tehlike durumunun bulunup bulunmadığı, her bir arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesinde somut olayın şartları dikkate alınarak belirlenecektir12.
İnşaatın yok olmasında yüklenicinin herhangi bir kusuru bulunmamalıdır13. Yüklenicinin özen borcuna aykırı davranması, kusuruna örnek olarak verilebilir14.
Yüklenici TBK m. 472/f. 3’te düzenlenen genel bildirim yükümlülüğünü yerine getirmelidir; aksi halde TBK m. 112 hükümleri uyarınca sorumlu olur15 . Bu bildirim yükümlülüğünün doğumu için tehlikenin biliniyor veya bilinebilecek durumda olması gerekir; mevcut veya kesin olması şart değildir.
[1] Gauch, Entreprise, N. 723; Tandoğan, s. 327; Buz, Eseri Tamamlama Borcunun İmkânsızlaşması, s. 26; Arıkan, Eser Sözleşmesinde İfa İmkânsızlığı ve Sonuçları, s. 277; Sulzer, s. 262; Trümpy-Jäger, Vorzeitige Beendigung, s. 148; Ergezen, s. 149; Spiess/Huser, Art. 185 N. 4; Gauch, Werkvertrag, N. 723; Pichonnaz, 1183; Balcı, s. 58; Gündoğdu, İmkânsızlık, s. 352; Ardıç, s. 321.
[2] Gauch, Entreprise, N. 723; Ergezen, s. 149; Buz, Eseri Tamamlama Borcunun İmkânsızlaşması, s. 26; Gauch, Werkvertrag, N. 723; Yavuz/Acar/Özen, s. 1097; Pedrazzini, s. 545; Koller, Untergang des Werkes, s. 65; Gümüş, Kısa Ders Kitabı, s. 357; Balcı, s. 59; Ardıç, s. 321.
[3] Gautschi, Art. 378/379 N. 5; Koller, Untergang des Werkes, s. 66.
[5] Balcı, s. 59; Gündoğdu, İmkânsızlık, s. 353.
[6] Öz, İmkânsızlık, s. 653; Gündoğdu, İmkânsızlık, s. 353; Kurşat, İmkânsızlık, s. 771.
[7] Buz, Eseri Tamamlama Borcunun İmkânsızlaşması, s. 28; Kurt, İmkansızlık, s. 278; Arıkan, Eser Sözleşmesinde İfa İmkânsızlığı ve Sonuçları, s. 278; Gauch, Entreprise, N. 724; Koller, Untergang des Werkes, s. 67; Trümpy-Jäger, Vorzeitige Beendigung, s. 148; Sulzer, s. 264; Spiess/Huser, Art. 185 N. 11; Gauch, Werkvertrag, N. 724; Büyükay, s. 251; Pichonnaz, 1187; Öz, İmkânsızlık, s. 652.
[8] Gauch, Werkvertrag, N. 724; Pichonnaz, 1187; Buz, Eseri Tamamlama Borcunun İmkânsızlaşması, s. 27; Sulzer, s. 264; Spiess/Huser, Art. 185 N. 9; Gehrer, s. 180; Balcı, s. 60.
[9] Gauch, Entreprise, N. 724; Pichonnaz, 1187; Sulzer, s. 265; Gauch, Werkvertrag, N. 724.
[10] Yeniocak, s. 128; Şahin, Temerrüt, s. 155.
[11] Tandoğan, s. 327; Kurt, İmkansızlık, s. 279; Yavuz/Acar/Özen, s. 1097; Gauch, Werkvertrag, N. 725; Buz, Eseri Tamamlama Borcunun İmkânsızlaşması, s. 28; Yeniocak, s. 128; Erdem, s. 160; Spiess/Huser, Art. 185 N. 9; Özçelik, s. 606; Baygın, s. 229.
[12] Tandoğan, s. 327; Gauch, Werkvertrag, N. 724; Sulzer, s. 265; Gauch, N. 724.
[13] Eren, İnşaat Sözleşmesinin Sona Ermesi, s. 99.
